Interpunkcja: przecinek cz. 2

W poprzedniej części poświęconej przecinkowi skupiliśmy się na stosowaniu tego znaku przestankowego pomiędzy zdaniami podrzędnymi i nadrzędnymi. Dziś kolejna porcja ciężkostrawnych reguł dotyczących przecinka, a konkretnie o stosowaniu tego znaku pomiędzy zdaniami współrzędnymi. Wszystkie zasady pochodzą ze Słownika Języka Polskiego PWN.

Przecinek pomiędzy zdaniami współrzędnymi połączonymi bezspójnikowo:

 "90.C.1. Zdania złożone współrzędnie mogą być połączone bezspójnikowo lub spójnikowo. Przestankowanie uzależnione jest od sposobu zespolenia takich zdań." (źródło)

"90.C.2. Zdania współrzędne bezspójnikowe zawsze oddzielamy przecinkami:

Szybowiec ruszył, nabrał pędu, gładko oddzielił się od ziemi, stromo wspiął się wzwyż.

(J. Meissner)

Obstąpili go, patrzą w osłupiałym milczeniu. A on grabi pazurami, stęka, szeleści wśród poszycia. Wreszcie podnosi się z naręczem zwiędłych liści i drobnego chrustu, wraca na dół, sypie ten ładunek do środka. Nie przeszkadzają mu, obraca jeszcze ze dwa, trzy razy, potem włazi do jamy, znika w niej.

(J.J. Szczepański)" (źródło)

 

Zdania współrzędne spójnikowe:

 

" 90.D.1. Przecinkami rozdzielamy zdania współrzędne połączone następującymi spójnikami: 

 

a) przeciwstawnymi: a, ale, aliści, inaczej, jednak, jednakże, jedynie, lecz, natomiast, przecież, raczej, tylko, tylko że, tymczasem, wszakże, zaś, za to, np.

Ja mówię to, a on co innego.

Nauczycielka usiłowała prowadzić lekcje, ale raz za razem zrywał się hałas.

(J. Wiktor)

Już mieli zaczynać, lecz ktoś im przeszkodził.

Obiecywał dużo, tymczasem nic nie zrobił.

Pośrodku płynęła rzeka, zaś na stokach wzgórz dostrzegłem kilka strumyków.

UWAGA: Jeśli spójnik a łączy zdania (a nie jego części), zawsze stawiamy przed nim przecinek, np.

Ledwie błysnęło słońce, a już zrobiło się ciepło.

Mieli obszerne i wygodne mieszkanie, a składało się ono z pięciu pokojów.

 

b) wynikowymi: więc, dlatego, toteż, to, zatem, stąd, wobec tego, skutkiem tego, wskutek tego, i (= więc, toteż), przeto, tedy, np.

W tej okolicy las nie był zbyt gęsty, więc stopniowo robiło się coraz jaśniej.

(A. Szklarski)

Nie kocha męża, zatem powinna go opuścić.

(T. Boy-Żeleński)

Zapytał niegrzecznie, wobec tego odpowiedziałem mu oschle.

UWAGA: Przed spójnikiem i możemy postawić przecinek, jeśli występuje on w funkcji wynikowej (można go zastąpić przez więc lub toteż), np.

Zaczęła się sesja egzaminacyjna, i wzięli się do nauki (= więc wzięli się do nauki).

Nadszedł październik, i studenci rozpoczęli naukę (= toteż rozpoczęli naukę).

 

c) synonimicznymi (wyjaśniającymi): czyli, to jest, to znaczy, innymi słowy, np.

Wyjeżdżam do Japonii, czyli odwiedzę Kraj Kwitnącej Wiśni.

Rzeczowniki w języku polskim mają deklinację, to znaczy odmieniają się przez przypadki." (źródło)

 

" 90.D.2. Nie rozdziela się przecinkiem zdań złożonych współrzędnie połączonych następującymi spójnikami: 

 

a) łącznymi: i, oraz, tudzież, i zarazem, np.

Zwieziono z lasu kilka wozów drewna i sprzedano je na opał.

UWAGA: Jeśli spójnik a wystąpi w funkcji łącznej (możliwe jest wtedy zastąpienie go przez i), możemy postawić przed nim przecinek:

Za dnia słoneczniki zaglądają w moje okno, a miedze wiją się, jak żółte wstążki [...].

(K. Brandys)

 

b) rozłącznymi: lub, albo, bądź, czy, np.

Pojadę na Mazury albo wybiorę się w Bieszczady.

Rozpocznę w tym roku studia bądź pójdę do pracy.

UWAGA: Przed spójnikiem czy łączącym zdania współrzędne rozłączne nie stawiamy przecinka, np.

Wyjeżdżasz na święta czy zostajesz?

Poradzisz sobie czy mam ci pomóc?

Ale gdy wyraz czy wprowadza zdanie podrzędne (określające), musi zostać poprzedzony przecinkiem, np.

Nie wiedział (czego?), czy może wejść.

Zapytał (o co?), czy już minęła dwunasta.

 

c) wyłączającymi: ani, ni, np.

Kwiryna już nie przypomina o spowiedzi ani matka nie grozi księdzem.

(P. Gojawiczyńska)

Jeść nie chciał ni humoru dobrego nie miał." (źródło)

"90.E.1. Połączenia spójników łącznych, rozłącznych i wyłączających (a więc typu i-lub-ani) z przysłówkami i zaimkami o charakterze uzupełnień wtrąconych czy dopowiedzianych oddzielamy przecinkiem od reszty tekstu, np.

Byłem w górach, i to przez dwa miesiące.

Był człowiekiem uszczypliwym, lub raczej złośliwym.

Nie byłem w Hiszpanii, ani też w Portugalii.

Była śliczna, czy może raczej pełna uroku.

Typowe połączenia tego typu: i to, albo raczej, lub raczej, czy raczej, albo lepiej, lub lepiej, ani też, ani nawet, czy może." (źródło)

"90.E.2. Jeśli spójnik łączny, rozłączny, wyłączający (dotyczy to też partykuły czy) został powtórzony na początku dwóch zdań współrzędnych, przecinek należy postawić przed powtórzonym spójnikiem lub partykułą, np.

Albo zrobisz to dziś, albo nie rób wcale.

Ani nie mam czasu, ani ochoty.

Czy zrobisz to sam, czy przysłać ci kogoś do pomocy?

Matka zwracała się z prośbą o pomoc już to do swojej rodziny, już to do dawniejszych przyjaciół.

Pojadę bądź koleją, bądź autobusem.

UWAGA: Tam gdzie powtórzone czy ma znaczenie spójnikowe i da się zamienić na lub — przecinka nie stawiamy: Ćwiczył zawsze, czy był zdrowy czy chory.

Tam zaś, gdzie powtórzone czy ukazuje wybór między dwiema możliwościami, stawiamy przed nim przecinek: Rodzice pytali mnie, czy jesteś zdrowy, czy chory." (źródło)

"90.E.3. Nie stawiamy przecinka, jeśli spójnik lub zaimek względny upodrzędniający (np. że, jak, który) został powtórzony po spójniku łącznym lub rozłącznym.

Typowymi połączeniami są: i że, albo że, i jak, i który, np.

Powiedział mi, że musi odpocząć, że w takim razie wyjeżdża i że nie wróci przed upływem tygodnia.

Wiem, jak to jest i jak mogłoby być.

Wiedzieliśmy doskonale, że odwiedzą nas osobiście albo że przynajmniej zadzwonią." (źródło)

 

A to jeszcze nie wszystkie zasady dotyczące przecinka...