Interpunkcja: przecinek cz. 3

Było już o stosowaniu przecinka w zdaniach podrzędnych i nadrzędnych, jak i w zdaniach współrzędnych. Dziś przecinkowej odysei ciąg dalszy. Źródłem informacji jest oczywiście Słownik Języka Polskiego PWN.

Przecinek między częściami zdania pojedynczego:

"Poszczególne człony zdania pojedynczego, podobnie jak poszczególne składniki zdania złożonego, mogą być połączone spójnikowo lub bezspójnikowo, np.

Wrócił do pracy zdrowy i wypoczęty.

Wrócił do pracy zdrowy, wypoczęty." (źródło)

 

Przecinek między częściami zdania pojedynczego połączonymi spójnikowo:

  

"Zasady użycia przecinka między spójnikowo połączonymi częściami zdania pojedynczego z drobnymi odstępstwami są takie same, jak reguły użycia przecinków w zdaniach współrzędnie złożonych. W skrócie, z uwzględnieniem pewnych różnic, przedstawiają się następująco:

 

"90.G.1. Nie stawiamy przecinka przed spójnikami: i, a (= i), oraz, tudzież, lub, albo, bądź, czy, ani, ni, np.

Mógłbym studiować polonistykę bądź slawistykę.

Nie widziałem Paryża ani Marsylii.

a) Przed spójnikiem a nie stawiamy przecinka, jeśli:

– pełni funkcję łączną (można go wymienić na i), np.

Wykład był krótki a przystępny.

Słowik śpiewał cicho a łagodnie.

– występuje między wyrazami lub wyrażeniami porównywanymi, np.

Polacy a Rosjanie podczas drugiej wojny światowej.

Alkoholizm rodziców a niepowodzenia szkolne dzieci.

– w połączeniu z wyrazem między lub pomiędzy określa położenie lub wspólną cechę dwóch rzeczy, np.

Szpara pomiędzy oknem a parapetem.

Kolor między żółtym a brązowym.

– łączy dwie identyczne formy dla podkreślenia tego, o czym się mówi, np.

Takie przykłady można mnożyć a mnożyć.

Wcale a wcale nie masz racji.

b) Jeśli człon wprowadzany przez jeden z wymienionych spójników ma charakter dopowiedzenia, przed nim stawiamy przecinek:

Uważam go za szaleńca, i to od dawna.

Jest człowiekiem rozmownym, albo raczej gadułą." (źródło)

"90.G.2. Przed spójnikami przeciwstawnymi a, ale, lecz, tylko oraz synonimicznymi (czyli, to znaczy, to jest, innymi słowy) stawiamy przecinek, np.

Mogłem tam pójść, ale po co?

Prawda zwyciężyła, a nie fałsz.

Jestem zamiłowanym podróżnikiem, czyli globtroterem." (źródło)

"90.G.3. Przecinek stawiamy przed spójnikami powtórzonymi, które pełnią identyczną funkcję:

Zwiedzili i zamek, i muzeum.

Zawsze ktoś bądź to pomagał jej, bądź jej siostrze.

Nerwowo poprawiała to obrus, to sztućce, to serwetki.

a) W związku z tą zasadą również oddzielamy przecinkami powtarzające się człony utartych wyrażeń, np. ani be, ani me; ani widu, ani słychu; ni pies, ni wydra; ni stąd, ni zowąd; ni z tego, ni z owego.

b) W innych frazeologizmach o podobnej konstrukcji (tzn. składających się z dwu członów równorzędnych) nie stawiamy przecinka, np. bądź co bądź; bij zabij; chcąc nie chcąc; na chybił trafił; rad nierad, wypisz wymaluj.

UWAGA: Powtórzony spójnik poprzedzamy przecinkiem tylko wtedy, gdy pełni on funkcję analogiczną do pierwszego, np.

Siedzą i piją i kawę, i herbatę.

Kup chleb i bułki, i jabłka, i gruszki.

Natomiast nie postawimy przecinka w zdaniach:

Siedzą i piją kawę i herbatę.

Kup chleb i bułki albo jabłka i gruszki." (źródło)

Przecinek a wyrażenia porównawcze:

 

"90.H.1. Przed członem porównawczym wprowadzonym przez wyrazy i wyrażenia jak, jakby, jako, niby, niby to, niczym, ni to, niż, podobnie jak, gdyby (konstrukcja dawniejsza) nie umieszczamy przecinka, np.

Był głuchy jak pień.

Znał się na tym lepiej niż ktokolwiek inny.

Była ubrana podobnie jak moja żona.

Swawolny chłopiec leci gdyby strzała.

(S. Trembecki)

Jednak aby podkreślić, że człon porównawczy jest dopowiedziany, wtrącony, powinniśmy oddzielić go przecinkiem, np.

Dziś, podobnie jak wczoraj, przyszedł z pracy bardzo późno.

Do ulubionych książek, jak do przyjaciół, często wracamy.

Jeśli człony porównawcze wchodzą w skład wypowiedzenia złożonego, powinniśmy je oddzielać przecinkiem, np.

Ubranie leży na nim, jak leżałoby na kołku.

Jest lepszy, niż myślałem." (źródło)

"90.H.2. Przykładowe wyliczenia i wyszczególnienia wprowadzane przez wyraz jak zawsze poprzedzamy przecinkiem, np.

Ropa naftowa dostarcza nam wielu produktów, jak: eter, benzyna, smary, oleje.

Wspólną grupę stanowią nieodmienne części mowy, jak: przysłówek, przyimek, spójnik, wykrzyknik, partykuła." (źródło)

 

" 90.H.3. W porównaniach paralelnych (o konstrukcji tak, jak; równie, jak; taki, jaki; tyle, co) stawiamy przecinek, np.

Chodzi często tak do teatru, jak do kina.

Czytanie książek jest równie miłe, jak i kształcące.

Od razu wykonał takie polecenie, jakiego zażądano.

Miałem tyle samo pieniędzy, co przed rokiem.

Należy w tym miejscu odróżnić porównania paralelne, w których stawiamy przecinek, od porównań, które nie mają wyrazistego charakteru paralelnego:

a) z przecinkiem: zarówno …, jak i; równie … , jak i; tak…, jak i; tak…, jak;

b) bez przecinka: tak samo … jak; ten sam … co; taki … jak.

Jednakże jeśli przed porównaniem nie robimy przerwy oddechowej albo jeżeli składniki porównania nie przeciwstawiają się sobie bardzo wyraźnie, albo gdy chcemy osłabić wyrazistość porównania, przecinek możemy pominąć, np.

Kowalski jest równie dobrym uczniem jak Nowak.

Taki doświadczony kierowca jak Marcin nie powinien był wpaść w poślizg.

Zarabiam tyle samo co przed rokiem." (źródło)

"90.H.4. Przed wyrazem jako (= w charakterze, w roli) przecinka nie stawiamy, chyba że chcemy podkreślić, iż wyrażenie wprowadzone przez jako ma charakter przyczynowo-uzasadniający. Wówczas możemy ten odcień znaczeniowy zasygnalizować przecinkiem, np.

Był powszechnie szanowany jako lekarz. (Szanowano go jako dobrego lekarza);

Był powszechnie szanowany, jako lekarz. (Szanowano go ze względu na prestiż jego zawodu)." (źródło)

Przecinek między częściami zdania pojedynczego połączonymi bezspójnikowo:

 

"90.I.1. Przecinek stawiamy pomiędzy połączonymi bezspójnikowo jednorodnymi częściami zdania:

a) podmiotami, np.

Lekkoatleci, piłkarze, pływacy i inni sportowcy wyjadą na igrzyska olimpijskie.

Do osobliwości świata zwierzęcego w Polsce należą: żubr, bóbr, łoś, wilk, niedźwiedź, żbik, ryś i kozica.

b) dopełnieniami, np.

Opowiadał to już rodzicom, kolegom, znajomym.

Lubiła czekoladę, cukierki, lody.

c) przydawkami równorzędnymi, np.

Minął kolejny dzień senny, monotonny, nudny.

Zostawił po sobie rękopis bez wstępu, bez zakończenia, bez przypisów.

Natomiast przydawki nierównorzędne, to znaczy takie grupy przydawek, z których pierwsza określa połączenie drugiej przydawki i określanego przez nią rzeczownika, nie są oddzielane przecinkiem, np.

Pierwszy powojenny film polski dotyczył kwestii okupacyjnych [pierwszy → (powojenny → film); pierwszy z powojennych filmów].

Współczesna polska literatura ma wiele tłumaczeń na języki obce [współczesna → (polska → literatura); współczesna część polskiej literatury].

Nie oddziela się również przydawek wyznaczających zakres określanego rzeczownika:

Podróżni jadący tym pociągiem są obowiązani mieć miejscówki [ci z podróżnych, którzy jadą tym pociągiem].

Robotnikom zatrudnionym przy budowie mostu zapewniono bezpieczne warunki pracy [tym spośród robotników, którzy zostali zatrudnieni przy budowie mostu].

d) Okoliczniki jednorodne (czyli dwa okoliczniki miejsca, sposobu, czasu itd.) oddzielamy przecinkiem, jeśli:

— okolicznik, który występuje na drugim miejscu, jest bliższym określeniem pierwszego, np.

W ubiegłym tygodniu, w środę, wrócił z Australii.

Wóz stał zawsze na podwórzu, przy samej stodole.

— tworzą przykładowe wyliczenie, np.

Pracował w instytucie, w bibliotece, w domu.

Mieszkałem w Krakowie, w Poznaniu, w Łodzi.

W pozostałych wypadkach okoliczników nie rozdzielamy przecinkami. Toteż należy pisać:

Spotkałem go na ulicy późnym wieczorem [okoliczniki niejednorodne — miejsca i czasu].

Postąpiłem wczoraj bardzo głupio [okoliczniki niejednorodne — czasu i sposobu]." (źródło)

"90.I.2. Przecinek stawiamy przed członami powtarzanymi, np.

Zarobili na tym wiele, wiele pieniędzy.

Trwało to wszystko długo, długo.

Jedynie przed powtórzonymi wyrazami — wykrzyknikami możemy zastosować różną interpunkcję. Gdy chcemy zasygnalizować inną intonację oraz wymówienie wykrzyknień z większym naciskiem, używamy wykrzyknika. Stosując przecinki w miejsce wykrzykników, zaznaczamy, iż wykrzyknienie nie ma silnie emocjonalnego charakteru, np.

Ho, ho! Co za piękny widok!

Ho, ho, co za piękny widok!

No, no, no! jaki dowcipny!

No, no, no, jaki dowcipny!" (źródło)

Wyrażenia wprowadzające i wtrącone:

 

"90.J.1. Z obu stron należy oddzielać przecinkami wyrażenia wprowadzające wyjaśnienia i wyliczenia, które rozpoczynają się najczęściej od czyli, to jest, to znaczy. Jeśli takie wyrażenia znajdują się na końcu zdania, drugi przecinek zastępujemy kropką lub równoważnym jej znakiem interpunkcyjnym, np.

Znam go od dawna, to znaczy od dwudziestu lat, i ogromnie go cenię.

Odwiedzę kraje południowej Europy, to jest Włochy, Albanię i Grecję." (źródło)

"90.J.2. Wyrazy i wyrażenia typu: chyba, ewentualnie, na przykład, nawet, prawdopodobnie, przynajmniej, raczej, taki jak, zwłaszcza poprzedzamy przecinkiem, jeśli uwypuklają one treści zapowiedziane w członie poprzedzającym i mają charakter dopowiedzenia; w mowie byłyby one poprzedzane krótką pauzą, np.

W sklepie sprzedawano wiele towarów, na przykład meble.

Odwiedzamy się często, przynajmniej co drugi dzień.

Kupiłam sobie nowy kapelusz, taki jak twój.

Jak można zauważyć, dopowiedzenia są takim składnikiem zdania, który może zostać opuszczony bez większej szkody dla budowy zdania. Należy pamiętać, iż dopowiedzenie występujące wewnątrz zdania wydzielamy za pomocą przecinków z obu stron, np.

Lubi jazz, zwłaszcza tradycyjny, choć ceni też muzykę poważną.

Chwali się bezustannie swoimi sukcesami, na przykład częstymi awansami, więc prawie wszyscy mają go dość.

Jeśli warunki te nie są spełnione, przecinka nie stawiamy, np.

W nocy pojazd stojący na przykład na drodze powinien być oświetlony.

Kontemplatorem słów pewnego znamiennego typu był spośród twórców literackich na przykład Norwid.

(W. Doroszewski)" (źródło)

"90.J.3. Wyrazy i wyrażenia oznaczające stosunek osoby mówiącej do treści wypowiedzi oddzielamy przecinkiem, gdy mają charakter członów wtrąconych. Do wyrazów i wyrażeń typowych należą m.in.: bez wątpienia, bynajmniej, doprawdy, istotnie, na odwrót, naturalnie, niestety, niewątpliwie, niezawodnie, oczywiście, odwrotnie, owszem, przeciwnie, rzecz jasna, rzeczywiście, zapewne.

Przykłady:

Myślę, że nie warto, doprawdy, zajmować się tą sprawą.

Naturalnie, pomogę ci, jeśli tylko poprosisz.

Jeśli takie wyrażenia nie są członami wtrąconymi, nie oddzielamy ich przecinkami. W mowie odpowiada temu brak pauzy lub zawieszenia głosu w momencie wypowiadania wyrazów i wyrażeń tego typu:

Jest to człowiek bez wątpienia uczciwy.

Zepsuł mi się samochód, więc oczywiście nie zdążyłem na czas." (źródło)

" 90.J.4. Krótkie wyrażenia mające formę zdań głównych, zaś faktycznie będące składnikami pozazdaniowymi, należy oddzielać obustronnymi przecinkami, np.

Skończyłeś, jak mi mówiono, studia.

Za rok, być może, wyjadę z kraju.

Jestem chory, zdaje się, na grypę.

Otrzymasz, rzecz jasna, zwrot kosztów.

Wypadki, jak wiadomo, przyciągają gapiów.

Typowymi wyrażeniami tego typu są: być może, jak widać, niestety, przypuszczam, rzekłbyś, sądzę, wiadomo, zdaje się." (źródło)

"90.J.5. Wyrazy i wyrażenia niebędące częściami zdania (tzw. wyrazy poza zdaniem) zawsze wydzielamy przecinkami. Są nimi:

a) wyrazy i wyrażenia takie, jak: inaczej, innymi słowy, krótko, słowem, ściśle, ściślej, ściśle mówiąc, które oddzielamy obustronnymi przecinkami lub przecinkiem i dwukropkiem (zob. także 90.J.4.), np.

Ojciec, matka, dwaj synowie, słowem, cała rodzina wybiegła na podwórko.

Przejechałem blisko pięćset, ściśle: czterysta osiemdziesiąt osiem kilometrów w ciągu dnia.

b) wyrazy w wołaczu, np.

Panie Kaziu, musimy się koniecznie spotkać.

Czy nie mógłbyś, skarbie, kupić mi tych kosmetyków!?

Panie dyrektorze, a co będzie z moją premią?" (źródło)

"90.J.6. Wtrącone człony zdań złożonych i pojedynczych wydzielamy przecinkami z dwu stron, np.

Znajomość literatury hinduskiej, u nas bardzo jeszcze egzotycznej, i sanskrytu stworzyła mu możliwość lepszego zrozumienia ówczesnej kultury Dalekiego Wschodu.

Zauważmy, że człon wtrącony oddzielamy przecinkiem nawet wówczas, gdy po nim następuje spójnik i." (źródło)

"90.J.7. Przecinek stawia się po wyrazach wyrażających okrzyk: ach, halo, hej, ho, o, oj, np.

Halo, kto mówi?

Oj, to był mecz!

Jeżeli bezpośrednio po wykrzykniku o występuje wyraz w wołaczu, przecinek stawiamy po tym wyrażeniu:

O mój Boże, co ja teraz zrobię?!" (źródło)

Jeśli chodzi o przecinek, to wszystko :)