piątek, 7 grudnia 2012

Ortografia: użycie łącznika - wybrane zagadnienia

Dla przypomnienia: od czasu do czasu pojawiają się tutaj wpisy ortograficzne, bo mam nadzieję, że ta seria może pomóc osobom nieświadomym pewnych reguł. W końcu jeśli pisać bloga  - to poprawnie ;)


Dziś zaglądamy do Wielkiego Słownika Języka Polskiego PWN w celu zapoznania się z niektórymi regułami dotyczącymi użycia łącznika. Wiele rzeczy z tego działu umiemy instynktownie poprawnie zastosować, dlatego wybrałam tylko te zagadnienia, które czasem mogą wprawiać w konsternację lub, po prostu, w ramach ciekawostki.

Zacznijmy od tego, że "w języku polskim wszystkie przedrostki — rodzime i obce — pisze się łącznie z wyrazami pospolitymi" (klik), np. anormalny, antykoncepcja, arcybiskup, eksmąż, ekstraklasa, hiperdźwiękowy, maksispódnica, midispódnica, minirecenzja, okołoziemski, ponadczasowy, postkomunistyczny, pseudoartysta, ultrakrótki, napigmentowany (znacznie więcej przykładów pod podanym linkiem).

"UWAGA: Należy odróżnić przedrostek około- (= wokół czegoś, w pobliżu czegoś, dotyczący czegoś), pisany z drugim członem wyrazu zawsze łącznie, np. okołorównikowy, od partykuły około (= mniej więcej, w przybliżeniu), pisanej z następującym po niej przymiotnikiem lub przysłówkiem rozdzielnie, np. około godzinny postój, około dwuipółgodzinny wykład, ceny paliwa wzrosły około trzykrotnie." (klik)


ALE, jest kilka wyjątków od powyższej reguły:

1.
"PISOWNIA WYRAZÓW TYPU pseudo-Polak, eks-Amerykanin
[183] Wymienione w tytule przedrostki pisze się zawsze łącznie z rzeczownikami i przymiotnikami, które nie są nazwami własnymi. W wypadku połączenia tych przedrostków z nazwami własnymi: nazwiskami, nazwami członków narodów, nazwami państw itp., czyli wyrazami pisanymi wielką literą, po tych przedrostkach stosuje się łącznik, np.
arcy-Europejczyk, eks-Amerykanin (= były Amerykanin), post-Jugosławia, pseudo-Polak, super-Polak, ultra-Murzyn." (klik)
2.
"PISOWNIA POŁĄCZEŃ WYRAZOWYCH Z CZŁONAMI niby-, quasi-
[188] W połączeniach tych stosuje się łącznik, np.
niby-Amerykanin, niby-artysta, niby-człowiek, niby-Francuz, niby-gotyk, niby-ludowy, niby-orientalny, niby-romantycznie, quasi-deficyt, quasi-nauka, quasi-opiekun, quasi-Polak, quasi-umysłowy.
UWAGA 1: Niby w terminach przyrodniczych pisze się łącznie, np. nibybłona, nibyjagoda, nibykłos, nibyliść, nibynóżki, nibytorebka, podobnie jak w terminie astronomicznym nibygwiazda.
UWAGA 2: Należy odróżnić cząstkę niby-, pisaną z łącznikiem, wskazującą na pozory bycia kimś lub czymś innym, np. niby-demokratyczny (= pozornie demokratyczny) — od przyimka niby (pisanego rozłącznie), występującego w funkcji porównawczej: miękki niby gąbka, postać niby nieznajoma, ale głos nieobcy." (klik)


Coś, co dla większości jest oczywiste, ale widywałam na blogach błędy z tej kategorii:

"PISOWNIA PRZYMIOTNIKÓW ZŁOŻONYCH TYPU biało-czerwony
[186] Przymiotniki złożone z dwóch członów równorzędnych znaczeniowo piszemy zawsze z łącznikiem. Wyznacznikiem formalnym może tu być spójnik i, który podstawiamy zamiast łącznika. Np. flaga biało-czerwona (biała i czerwona), Akademia Górniczo-Hutnicza (górnicza i hutnicza), kraj przemysłowo-rolniczy (przemysłowy i rolniczy). Tak samo z łącznikiem piszemy przymiotniki złożone z więcej niż dwóch członów równorzędnych, np. biało-czerwono-niebieski (= i biały, i czerwony, i niebieski), słownik polsko-francusko-hiszpańsko-włoski, a także przymiotniki trójczłonowe, w których dwa pierwsze człony są bliższym określeniem trzeciego, np. staro-cerkiewno-słowiański (= starocerkiewna gałąź języków słowiańskich), północno-wschodnio-polski (= dotyczący Polski północno-wschodniej)." (klik)


" INNE PRZYKŁADY PISOWNI Z ŁĄCZNIKIEM
Ponadto stosuje się łącznik:
[189] 53.1.1. W parach wyrazów podobnie brzmiących występujących zawsze razem, mających charakter zestawień równorzędnych np.
czary-mary, esy-floresy, gadu-gadu, hokus-pokus, kogel-mogel, koszałki-opałki, łapu-capu, pif-paf!, rach-ciach, raz-dwa (=szybko), stuku-puku, szuru-buru.
53.1.2. W parach wyrazów mających charakter tautologii, np. aby-aby, ani-ani, baba-jaga, baba-jędza, tuż-tuż. (klik)

[190] 53.2. W wyrażeniach, w których występuje dwukrotnie przymiotnik złożony, różniący się tylko pierwszym członem, np.
mało- i średniorolny, jedno- i dwutygodniowe wczasy, krótko- i długoterminowy kredyt. (klik)

[191] 53.3. W wyrazach złożonych z liczbą lub literą w pierwszej części, np.
3-majowy, 10-złotowy, XX-lecie, 20-lecie, 80-letni;
n-liniowy, x-procentowy, po raz n-ty. (klik)

[192] 53.4. W przeciwstawieniach logicznych, w których człon drugi jest pisany wielką literą, np.
nie-Polak, nie-Turek, nie-Molierowska (komedia), nie-Szekspirowski (dramat) (klik)

[193] 53.5. Dla zaznaczenia granicy między podstawą słowotwórczą i przyrostkiem w wyrazach utworzonych od skrótowców, np.
PTTK-owski, PSL-owiec (ale: petetekowski, peeselowiec),
oraz przed końcówką fleksyjną w odmiennych skrótowcach, np.
PWN-u, PWN-owi, PWN-em, PWN-ie. (klik)

[195] 53.7. W wyrazach złożonych z liczebnika pół i rzeczownika, który jest nazwą własną:
pół-Polka, pół-Meksykanin,
ale: pół Polka, pół Francuzka, np. Moja sąsiadka jest pół Polką, pół Francuzką (= w połowie Polką, w połowie Francuzką). (klik)"


21 komentarzy:

  1. Kiedyś miałam problemy pisząc o zlepkach kolorystycznych ;) Pamiętam że w liceum sprawiało mi to pewne trudności.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. ja tak samo :) ale chyba już kwestię ogarnęłam.. chyba :D

      Usuń
    2. ja do tej pory mam problem z 20-letni. najchętniej bym napisała "20-sto letni", choć wiem, że tak jest źle ;)

      Usuń
  2. Napracowałaś się!:) ale fajnie, że chcesz edukować ludzi. Póki co moim ulubionym błędem i tak dla mnie abstrakcyjnym jest "polecam wszystkim dziewczyną":D

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. weź, nienawidzę tego błędu, brrr. jeden z najbardziej mierzących...

      Usuń
    2. ha, to przynajmniej jest śmieszne i widać błąd na kilometr :D a z "ą" i "om" niektóre dziewczyny błędu nie widzą :((((

      Usuń
    3. Niestety.

      A wiesz, co mnie wnerwia w internecie z zadziwiającą siłą?
      TE mleko
      TE dziecko
      TE krzesło
      TE lustro

      Litości!!

      Jest to błąd na poziomie I klasy sp, wtedy dzieci uczą się, że należy mówić TO, kiedy określamy rodzaj nijaki :/

      Usuń
    4. żal.pl

      ludzie podstaw podstaw nie znają, a rozsiewają swoją niewiedzę w sieci :/

      Usuń
  3. Bardzo mi się podoba Twój kącik ortograficzny :)

    OdpowiedzUsuń
  4. ...a wybierzemy się do MAC-a czy do MAC'a?

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. nazwa MAC nie jest skrótowcem, o ile się nie mylę? jeśli nie, wybierzemy się do MACa. na temat apostrofu również powstanie kiedyś post :)

      Usuń
    2. Dziękuję za odpowiedź :*

      O widzisz:
      zawsze myliłam MAC ze skrótowcem... przez te kropki między literami :D [oj wiem, wiem - w skrótowcach nie piszemy kropek, ale...^^]

      Właśnie chciałam zapytać o apostrof - zupełnie, jakbyś czytała w moich myślach ;D podwójne dzięki!

      Usuń
    3. a wiesz, ja gaduła jestem :]

      o apostrofie od dawna mam zamiar napisać, bo sprawia wieeele problemów na blogach, ale sobie założyłam, że najpierw przebrniemy przez zasady pisowni, a potem interpunkcja. Żeby to tak po kolei było ;)

      Usuń
  5. czuję się po tym wpisie odrobinę mądrzejsza:)

    OdpowiedzUsuń
  6. ciekawe, zapamiętam anty-Polak, przydatne:)

    OdpowiedzUsuń
  7. bardzo dobry pomysł z takimi postami! :D

    Ja zapraszam do obserwacji mojego bloga - dopiero zaczynam :)

    OdpowiedzUsuń

Będzie mi miło, jeśli podzielisz się swoją opinią :)

Bardzo proszę o niepozostawiane komentarzy typu: "Fajny blog. Obserwuję i liczę na to samo". Nie reaguję na agresywną autopromocję, więc nie spamuj, a ja nie będę musiała cenzurować :)

UWAGA: komentarze w postach starszych niż 7 dni są moderowane. Zmusił mnie do tego zalew automatycznie generowanych komentarzy, mających na celu reklamowanie różnych stron internetowych.

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...